*स्वरसंधी, व्यंजनसंधी, विसर्गसंधी, पूर्वरूपसंधी, पररुपसंधी*
*1 संधी म्हणजे काय?*
*संधी म्हणजे सांधा, संधी करणे म्हणजे सांधणे,*
आपण बोलत असताना आपल्या मुखातून शब्दांमागून शब्द बाहेर पडत असतात. एकामागोमाग येणाऱ्या शब्दांतील वर्ण एकमेकांत मिसळून त्याचा दुसराच एक सुटसुटीत शब्द तयार होतो,
उदा.
*सूर्य + उदय = सूर्योदय*
-यात सूर्य हे पहिले पद आहे व उदय हे दुसरे पद आहे. *पहिल्या पदातील शेवटचा वर्ण अ व* *दुसन्या पदातील पहिला वर्ण उ एकत्र येऊन ओ हा वर्ण झाला.* *असे दोन वर्ण एकमेकांत मिसळतात; त्यास संधी म्हणतात.* संधीमुळे भाषा लवचीक होते. जे बोलण्यात घडते तेच लेखनात उतरते,
*2 संधीच चार प्रकार :*
*(1) स्वरसंधी (2) व्यंजनसंधी (3) विसर्गसंधी (4) पूर्वरूपसंधी व पररूपसंधी*
*(1) स्वरसंधी : एकमेकांत मिसळणारे दोन्ही वर्ण जेव्हा स्वर असतात, तेव्हा तो 'स्वरसंधी' होतो.*
उदा., विदया + आलय
[आ + आ]
(स्वर + स्वर)
=विदयालय,
*2) व्यंजनसंधी : एकमेकांत मिसळणाऱ्या दोन वर्णात जेव्हा पहिला वर्ण व्यंजन असतो, तेव्हा तो 'व्यंजनसंधी होतो. दुसरा वर्ण व्यंजन, मृदू वर्ण किंवा स्वर असला तरी चालते.*
उदा., वाक् + पति
[क+प]
[व्यंजन + व्यंजन]
= वाकपति
दिक् + विजय
[क् + वि]
[व्यंजन + मृदू वर्ण]
= दिग्विजय
षट् + आनन
[ट+ आ]
[व्यंजन+स्वर]
= षडानन
*(3) विसर्गसंधी : एकमेकांत मिसळणाऱ्या दोन वर्णात जेव्हा पहिला वर्ण विसर्ग असतो व दुसरा वर्ण व्यंजन किवा स्वर असतो, तेव्हा तो 'विसर्गसंधी' होतो,*
उदा., नभोवाणी
नभः + वाणी
(पहिला वर्ण विसर्ग+
दुसरा वर्ण व्यंजन)
दुरात्मा
=दुः+ आत्मा
[पहिला वर्ण विसर्ग +
दुसरा वर्ण स्वर]
*(4) मराठीतील, पूर्वरूप व पररूप संधी :*
संस्कृत भाषेत एकापाठोपाठ येणारे शब्द जोडण्याची जी पद्धत आहे,
तशी ती मराठी भाषेत सामान्यतः प्रचलित नाही. तरीही मराठीत काही पूर्वरूपसंधी, पररूपसंधी होतात.
हे निव्वळ मराठी
संधी असतात.
उदा., पूर्वरूपसंधी :
चांगले + असे
= चांगलेसे
(पहिल्या शब्दातील स्वर कायम)
पररूपसंधी :
कर + ऊन
= करून
(दुसऱ्या शब्दातील स्वर कायम)
=======================
श्री पवार बी.एम.